ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA ZASADZIE WINY

07 września 2017

Naczelną zasadą odpowiedzialności deliktowej jest zasada winy. Polega ona na tym, że za szkodę odpowiada podmiot, którego zawinione zachowanie spowodowało tę szkodę. Przy oparciu odpowiedzialności na tej zasadzie, brak winy będzie uniemożliwiał powstanie takiej odpowiedzialności. Przedmiotem winy jest zachowanie szkodzące. Może ono polegać nie tylko na określonym działaniu, ale też na zaniechaniu tego podmiotu. Bezprawność zaniechania ma miejsce wówczas, gdy na sprawcy ciążył konkretny obowiązek działania.

Wina łączy się z koniecznością wystąpienia dwóch elementów: obiektywnego, czyli bezprawności zachowania i subiektywnego, zakładającego, że winę można przypisać konkretnemu sprawcy tylko wtedy, gdy istnieją podstawy do negatywnej oceny jego zachowania.

Wystąpienie winy uzależnione jest od zaistnienia następujących przesłanek:

złego zamiaru (mowa tu o świadomości bądź chęci wyrządzenia szkody) lub niedbalstwa,
bezprawności zachowania,
poczytalności sprawcy,
ukończenia przez niego 13 roku życia.

Prawo cywilne w zakresie deliktów, podobnie jak prawo karne, wyróżnia dwie postacie winy, a mianowicie winę umyślną (dolus) i nieumyślną (culpa).

Wina umyślna występuje wtedy, gdy sprawca chce popełnienia czynu, czyli ma świadomość szkodliwego skutku swojego zachowania i przewiduje jego następstwa (zamiar bezpośredni) bądź co najmniej świadomie się na to godzi (zamiar ewentualny).

Wina nieumyślna natomiast zachodzi wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu, jednakże bezpodstawnie uważa, że zdoła go uniknąć bądź też nie przewiduje możliwości wystąpienia tych skutków, choć mógł i powinien je przewidzieć. W obu tych formach mamy do czynienia z niedbalstwem, gdyż w prawie cywilnym, w przeciwieństwie do prawa karnego, obie postaci winy nieumyślnej sprowadzają się do niedbalstwa. Od niedbalstwa należy odróżnić rażące niedbalstwo, o którym można mówić wtedy, gdy doszło do uchybienia podstawowym, elementarnym zasadom staranności. Chodzi tu o niezachowanie takiej staranności, jakiej można wymagać od osób najmniej nawet rozgarniętych. Jako przykład można podać samowolne naruszenie przez dozorcę terenu chronionej posesji, spożywanie alkoholu w czasie pracy czy udanie się na wieczorny odpoczynek podczas wykonywania powierzonych czynność.

Dla przypisania sprawcy szkody winy konieczne jest, aby czyn był bezprawny. Jest ona rozumiana sprzeczność działania lub zaniechania sprawcy z całym porządkiem prawnym, a mianowicie: z konkretnym przepisem (naruszenie konkretnych nakazów i zakazów), z zasadami współżycia społecznego lub innymi normami powszechnie stosowanymi i akceptowanymi w społeczeństwie (np. zasada dobrej wiary).

Wyłączenie bezprawności może mieć miejsce w przypadku wystąpienia obrony koniecznej, stanu wyższej konieczności, dozwolonej samopomocy, wykonywania własnych praw podmiotowych, zgoda pokrzywdzonego, działania w granicach ustawowo przyznanych uprawnień, działania na własne ryzyko oraz działania z pobudek altruistycznych.

Nie można również przypisać winy osobom chorym psychicznie lub niedorozwiniętym umysłowo, a także osobom, które uległy zakłóceniu czynności psychicznych, choćby miały one charakter przejściowy. Dlatego też dla przyjęcia odpowiedzialności określonego podmiotu konieczne jest jednak, aby sprawcę cechowała poczytalność formalna (art. 426 kc) oraz materialna (art. 425 kc).

Zgodnie z art. 426 kc „małoletni, który nie ukończył lat trzynasty, nie ponosi odpowiedzialności na wyrządzoną szkodę”. Natomiast w myśl art. 425 kc „§ 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. § 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy”.

Kodeks cywilny przewiduje, odpowiedzialność osoby na zasadzie winy za:

działania własne, które doprowadziły do powstania szkody;
szkodę spowodowaną działaniem innej osoby, nad którą osoba ta miała obowiązek nadzoru, lub którą wyręczała się, np. organizator letniego wypoczynku dla dzieci, który podejmuje się opieki nad dziećmi oddanymi przez rodziców na obóz sportowy, poniesie taką odpowiedzialność;
szkodę spowodowaną przez zwierzęta, które osoba ta chowa lub którymi się posługuje, np. osoba, która szczuje inna osobę psem, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę tak, jak gdyby to ona tę szkodę wyrządziła przez własne działanie.

Aby poszkodowany mógł dochodzić roszczeń w oparciu o zasadę winy, musi udowodnić winę sprawcy zdarzenia, szkodę, a także związek przyczynowo-skutkowy między winą sprawcy a szkodą.

Zapewniamy, że adres e-mail, jaki podasz przy wysłaniu pytania lub komentarza do artykułu nie zostanie wyświetlony na stronie.

POWIĄZANE ARTYKUŁY

Zatrzymane prawo jazdy za alkohol

Błąd pomiaru alkomatu

Skrócenie dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów

Ile czeka się na rozpoznanie wniosku o blokadę alkoholową?

Co Sąd bierze pod uwagę w sprawie o blokadę alkoholową?

Dołącz do nas na Facebooku

TAGI

forum prawne, porady prawne, blog prawny, blog prawniczy, porady prawne, online, poradnik prawny